De laatste jaren komen er continu nieuwe anti-kankermedicijnen op de markt. Toch betekent dat niet dat we de oude medicijnen moeten afschrijven, vindt ziekenhuisapotheker Nikki de Rouw. Zij promoveerde begin dit jaar op haar onderzoek naar de inzet van pemetrexed, een oude bekende op het gebied van chemotherapie bij longkanker. ‘Ik heb onder meer onderzocht hoe we de effectiviteit van dit middel kunnen behouden, terwijl we tegelijkertijd de kans op bijwerkingen minimaliseren.’
20 jaar op de markt
‘Pemetrexed is inmiddels zo’n 20 jaar op de markt. Uit vroege studies van de fabrikant bleek al dat de nierfunctie een belangrijke indicatie is voor het risico op bijwerkingen. Ik heb hier verder farmacokinetisch en farmacodynamisch onderzoek naar gedaan: hoe gedraagt pemetrexed zich in het lichaam? En welke bijwerkingen ontstaan er door blootstelling aan dit geneesmiddel? We weten uit een van onze studies bijvoorbeeld al dat bij 20 procent van de patiënten een significante daling van de nierfunctie optreedt. Bovendien vermindert het aantal witte bloedcellen in het lichaam, wat het immuunsysteem verzwakt en daarmee kan zorgen voor het uitstellen of stoppen van de kuur.’
Beschikbaarheid beperkt
‘Tijdens een studie van de fabrikant naar de inzet van pemetrexed bij mensen met een verminderde nierfunctie is zelfs een deelnemer overleden. Dat heeft ertoe geleid dat voor dit geneesmiddel een drempelwaarde is vastgesteld; patiënten met een te slechte nierfunctie kunnen dit medicijn niet krijgen. Toch wil je ook deze mensen iets kunnen bieden. Daarom heb ik zelf onderzoek gedaan naar een mogelijk bredere inzet van pemetrexed.’
De juiste balans
‘Ik heb de data van destijds opgevraagd bij de fabrikant. Uit mijn analyse blijkt dat niet de totale blootstelling aan dit medicijn bepalend is voor het optreden van bijwerkingen, maar de periode waarin het lichaam boven een specifieke drempelconcentratie zit. Mensen met een slechte nierfunctie doen er langer over om dit medicijn af te breken, waardoor ze te lang boven de kritieke waarde blijven. Dat kan leiden tot ernstige complicaties. Geef je een patiënt echter een lagere dosis, dan neemt de werkzaamheid af. Ik heb dus gezocht naar de juiste balans tussen effectiviteit en toxiciteit.’
Nieuwe doseermethode
‘Een gebruikelijke manier om de medicatie voor chemotherapie te doseren, is het bepalen van het lichaamsoppervlak (BSA). Voor mensen met een goede nierfunctie voldoet die methode prima. Voor mensen met matige nierfunctie lijkt het echter beter te zijn om de dosering te bepalen aan de hand van hun nierfunctie. Zo komen ze tijdig onder de drempelconcentratie en kunnen we ernstige bijwerkingen voorkomen. Dat heeft ook een aanzienlijk financieel voordeel: complicaties veroorzaken immers extra behandeldagen in ziekenhuis.’
Onderzoek naar ‘tegengif’
‘Tijdens mijn onderzoek heb ik ook gekeken naar methotrexaat, een vergelijkbaar anti-kankermedicijn dat nog langer op de markt is en waar al ontzettend veel ervaring mee is. Zo weten we onder meer dat folinezuur als een soort tegengif werkt en de gezonde witte bloedcellen een boost geeft. Daardoor kwam ik tot de hypothese dat folinezuur ook een positief effect zou kunnen hebben bij de inzet van pemetrexed, vooral bij patiënten met een slechte nierfunctie. Dat ben ik nu aan het onderzoeken. De onderzoeken tot nu toe spitsen zich vooral toe op mensen met een uitgesproken goede of slechte nierfunctie. Daarom wil ik ook meer onderzoek doen naar patiënten daartussenin, die een matige nierfunctie hebben. Dat is nu nog een grijs gebied.’
Samen optrekken
‘Ik vind het fijn dat ook de afdeling Klinische Farmacie kan bijdragen aan het wetenschappelijk onderzoek binnen Amphia. Daarvoor werk ik samen met enthousiaste collega’s binnen en buiten de afdeling. We trekken samen op met artsen en verpleegkundigen van andere specialismen binnen Amphia, zodat we onze specifieke kennis kunnen inbrengen. Daarnaast hebben we warme contacten met andere ziekenhuizen, zoals het Erasmus MC en het Radboudumc. Hopelijk kunnen we die de komende jaren verder uitbouwen.’
Beter adviseren
‘Door ons onderzoek kunnen we de behandelingen die we aanbieden zo effectief mogelijk maken en zo veel mogelijk patiënten helpen met zo min mogelijk bijwerkingen. Dankzij dit onderzoek komt er ook meer informatie beschikbaar over de bruikbaarheid van anti-kankermedicatie voor de zogeheten ‘speciale patiëntpopulaties’, zoals mensen met een verminderde nierfunctie. Nu ontbreekt die informatie vaak, waardoor de behandelend arts te weinig informatie heeft om een goed besluit te kunnen nemen over de behandeling. Hopelijk zorgt onderzoek zoals dat van mij in de toekomst voor meer duidelijkheid en kunnen we ook als ziekenhuisapotheek gerichter adviseren.’
